<![CDATA[
Czym jest darowizna
Zgodnie z treścią art. 888 par. 1 Kodeksu cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.Najczęściej mamy do czynienia z darowizną nieruchomości, samochodu czy pieniędzy.
Forma
Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu
notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy
staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione (art.
890 par. 1 Kodeksu cywilnego).
Oznacza to, że brak zachowania formy aktu notarialnego nie powoduje
automatycznie nieważności każdej umowy. Spełnienie świadczenia powoduje,
że jest ona skutecznie zawarta. Przekazanie przedmiotu darowizny może
się odbyć zarówno przed zawarciem samej umowy, jednocześnie z jej
zawarciem lub w terminie późniejszym.
Z powyższego wynika, że nawet skromny upominek z okazji imienin,
kieszonkowe, czy prezent pod choinkę z formalnego punktu widzenia będą
stanowiły darowiznę. Jako, że do przeniesienia ich własności nie
potrzebna jest szczególna forma to przez samo ich wręczenie umowa ta
staje się ważna. Z tego też powodu umowa ta jest często wykorzystywana w relacjach między najbliższym członkami rodziny.
Przykład: Syn dostał od rodzica w prezencie
100 zł. Nie będzie tutaj konieczne zawarcie umowy darowizny w formie
aktu notarialnego, gdyż przeniesienie kwoty pieniężnej nie wymaga żadnej
szczególnej formy. Oznacza to, że darowizna stanie się skuteczna z
chwilą wręczenia gotówki synowi.
W wypadku braku aktu notarialnego, w razie wątpliwości należy brać
pod uwagę wolę darczyńcy. Do przyjęcia, że darowizna miała miejsce,
konieczne jest wykazanie woli darczyńcy przysporzenia na rzecz
obdarowanego, kosztem majątku darczyńcy (Wyrok Sądu Apelacyjnego w
Białymstoku z dnia 19 lutego 2019 r., I ACa 623/18)
W przypadku gdy dla ważności czynności prawnej z uwagi na jej
przedmiot zastrzeżono formę szczególną, powyższa zasada nie znajduje
zastosowania. Zarówno oświadczenie darczyńcy, jak i obdarowanego muszą
być złożone w tej formie, a czynność podjęta bez jej zachowania jest
nieważna bezwzględnie i nie podlega konwalidacji poprzez spełnienie
świadczenia. Będzie tu chodziło o przypadki np. zbycia przedsiębiorstwa
czy przeniesienia własności nieruchomości. Jeżeli zatem rodzic będzie
chciał w drodze umowy darowizny przekazać dziecku mieszkanie konieczne
będzie udanie się do notariusza.
Przykład: Ojciec chce córce dać jako
darowiznę swoje mieszkanie. Będzie konieczne do tego zawarcie umowy w
postaci aktu notarialnego, bowiem przeniesienie własności nieruchomości,
zgodnie z przepisami, musi nastąpić w takiej formie.
Odwołanie darowizny
Z uwagi na szczególną więź jaka ogół łączy strony umowy darowizny,
jak również jej nieodpłatny charakter ustawodawca przewidział kilka
sytuacji, w których możliwe jest jej odwołanie. Będzie można tego
dokonać w przypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego lub pogorszenia
się sytuacji majątkowej darczyńcy.
Odwołanie darowizny niewykonanej
Zgodnie z treścią art. 896 Kodeksu cywilnego darczyńca może odwołać
darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan
majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić
bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego
usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim
ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
W orzecznictwie wskazuje się, że dokonując tej oceny, nie należy
kierować się samą wysokością pogorszenia, lecz uwzględnić relację
powstałej zmiany do łącznej wartości majątku darczyńcy. Nawet zatem
znaczące kwotowo straty w tym majątku nie będą uzasadniały odwołania
darowizny, jeżeli nie zachodzi ryzyko uszczerbku w utrzymaniu darczyńcy
lub zagrożenie dla wykonania ciążących na nim zobowiązań
alimentacyjnych.
Przykład: Ojciec zawarł z córką umowę
darowizny, której przedmiotem była kwota w wysokości 50 000 zł. Jeszcze
przed przekazaniem owych środków ojcu skradziono samochód o wartości 40
000 zł. Mimo tej straty zachował on płynność finansową i był w stanie
opłacać swoje bieżące zobowiązania. Powyższa sytuacja nie będzie zatem
uzasadniała odwołania darowizny, bowiem nie została spełniona przesłanka
uszczerbku dla własnego utrzymania.
Ważne: Uprawnienie do odwołania darowizny nie powstaje, jeżeli zmiana jest wynikiem winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa.
Przykład: Ojciec zawarł z córką umowę
darowizny, której przedmiotem była kwota 50 000 zł. Przed przekazaniem
owych środków ojciec poszedł do kasyna, gdzie w lekkomyślny sposób
przegrał całe swoje pozostałe oszczędności. Sytuacja ta nie powinna
uzasadniać odwołania darowizny, bowiem do pogorszenia się sytuacji
majątkowej darczyńcy doszło w wyniku rażącego niedbalstwa.
Rażąca niewdzięczność
O ile do odwołania darowizny niewykonanej może dojść w bardzo krótkim
okresie – tj. między zawarciem a niewykonaniem umowy – o tyle darowizna
wykonana może zostać odwołana wiele miesięcy, a nawet lat po zawarciu
umowy.
Przesłanką uzasadniającą takie działanie darczyńcy jest rażąca niewdzięczność jakiej dopuścił się obdarowany wobec niego.
W orzecznictwie wskazuje się, że ustalenie owej niewdzięczności po
stronie obdarowanego wymaga analizy motywów określonych zachowań wobec
darczyńcy, m.in. ustalenia, czy nie były one powodowane lub wręcz
prowokowane przez darczyńcę. Zachowaniu obdarowanego względem darczyńcy
nie można przypisać cech rażącej niewdzięczności, jeśli źródłem
konfliktów i awantur między stronami były nie tylko naganne zachowania
obdarowanego i jego najbliższej rodziny, ale również działanie
darczyńcy. Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują również z
reguły czyny nieumyślne obdarowanego, drobne czyny nawet umyślne, ale
niewykraczające, w określonych środowiskach poza zwykłe konflikty
życiowe, rodzinne.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93).
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 lutego 2019 r., I ACa 623/18)Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 czerwca 2018, I ACa 1495/17.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 grudnia 2018, V ACa 1421/17.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13 grudnia 2018, I ACa 157/18.