Skargi złożone zostały przez pełnomocników par gejów i lesbijek, których związków nie udało się formalnie zarejestrować w Polsce. W ocenie skarżących – bezpodstawnie. Sprawy zostały skierowane do łącznego rozpoznania, a postawiony zarzut brzmi następująco: art. 1 par. 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.) przez to, że nie umożliwia zawarcia małżeństwa przez dwie osoby tej samej płci – a co najmniej nie przewiduje jakiejkolwiek formy prawnej instytucjonalizacji ich związków – jest niezgodny z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 30 Konstytucji RP.
Zgodnie z kwestionowanym przepisem k.r.o. małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Tymczasem w art. 18 konstytucji czytamy, że małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.
Pominięcie ustawodawcze
Czy powyższe normy rzeczywiście powinny stanowić dla par homoseksualnych, chcących być rodziną w świetle polskiego prawa, barierę?
– W naszej ocenie brak możliwości zawarcia małżeństwa, a co najmniej związku partnerskiego przez dwie osoby tej samej płci nieproporcjonalnie narusza konstytucyjne prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 47 konstytucji – red.), zasadę równości (art. 32 ust. 1 i 2 konstytucji – red.) i narusza ich godność (art. 30 konstytucji – red.). W skardze konstytucyjnej wskazujemy, że brzmienie art. 18 konstytucji nie stoi na przeszkodzie wprowadzeniu małżeństw lub innych formalnych związków jednopłciowych – mówi adwokat Małgorzata Mączka-Pacholak z kancelarii Pietrzak, Sidor i Wspólnicy, autorka jednej ze skarg.
W pismach do sądu konstytucyjnego prawnicy przekonują m.in, że przyjęta w zaskarżonym art. 1 par. 1 k.r.o. konstrukcja, zgodnie z którą małżeństwo zawrzeć mogą wyłącznie osoby różnej płci, jest niezgodnym z ustawą zasadniczą zawężeniem zakresu zastosowania tej instytucji. Mamy więc do czynienia z pominięciem prawodawczym polegającym na zbyt wąskim ujęciu zastosowania kwestionowanego przepisu. „W przekonaniu skarżących zawarcie małżeństwa jest realizacją wolności każdego człowieka do decydowania o swoim życiu osobistym i emanacją prawa do prywatności oraz życia rodzinnego, które Konstytucja gwarantuje każdemu, bez względu na orientację seksualną. Ich zdaniem, prawo do zawarcia małżeństwa pozostaje więc pod ochroną art. 47 Konstytucji, z którego skarżący wywodzą pozytywny obowiązek władz publicznych do zapewnienia efektywnej ochrony tych praw” – wskazuje sędzia Piotr Tuleja w postanowieniu o nadaniu jednej ze skarg biegu.
– Warto zwrócić uwagę, że obecnie – na gruncie wielu przepisów prawa, zwłaszcza cywilnego – osoby w związkach jednopłciowych często zawierają rozmaite umowy, udzielają sobie pełnomocnictw lub upoważnień. Takie rozwiązania to swoiste „protezy” i substytut rozwiązań prawnych przewidzianych dla małżonków. Mogą się one okazać nieskuteczne, w szczególności w nagłych sytuacjach – akcentuje mecenas Mączka-Pacholak.
Do Strasburga
Prawniczka nie ukrywa jednak, co tak naprawdę przyświecało wniesieniu skarg do TK. Mają one być elementem litygacji zainicjowanej przez Koalicję na rzecz Związków Partnerskich i Równości Małżeńskiej – nieformalnej inicjatywy tworzonej przez pięć par tej samej płci mieszkających w Polsce, wspieranych pro bono przez prawników oraz działaczy organizacji pozarządowych. Koalicja chce doprowadzić do zmiany polskiego prawa, która umożliwiłaby formalizowanie związków osób tej samej płci poprzez zawieranie związków partnerskich lub małżeństw.
– Naszym celem jest oczywiście wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka podobny do tego, jaki zapadł w sprawie Oliari i inni przeciwko Włochom. Skierowanie sprawy do ETPC wymaga od skarżących wyczerpania wszelkich dostępnych środków prawnych w kraju. Zdecydowaliśmy o skierowaniu skarg konstytucyjnych do TK, ponieważ wymaga tego interes naszych klientów – wyjaśnia Mączka-Pacholak.
Jak dodaje adwokat Paweł Knut, prawnik Kampanii Przeciw Homofobii i Koordynator Koalicji, we wspomnianym orzeczeniu ETPC uznał, że brak w prawie krajowym możliwości sformalizowania związku dwóch osób tej samej płci doprowadził do naruszenia przez Włochy art. 8 konwencji praw człowieka, a więc prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (wyrok z 21 lipca 2015 r., skargi nr 18766/11 i 36030/11).
– Uzasadniając rozstrzygnięcie, trybunał wskazał, że doszło już do osiągnięcia przez państwa strony konwencji konsensusu w kwestii prawnej instytucjonalizacji związków osób tej samej płci. Trybunał odwołał się przy tym m.in. do tego, że w chwili orzekania większość państw Rady Europy, tj. 24 z 47, przewidywała już możliwość prawnej instytucjonalizacji takich związków. Włochy wykonały wyrok w ciągu pół roku, wprowadzając możliwość zawierania związków partnerskich przez osoby tej samej płci – informuje mecenas Paweł Knut.
– Istnieje duże prawdopodobieństwo, że trybunał wyda podobny wyrok w sprawie dotyczącej Polski – dodaje.
Prokuratura na straży małżeństwa
„Niedopuszczalne jest zarejestrowanie w Polsce małżeństwa zawartego przez osoby tej samej płci” – tak brzmiał tytuł informacji umieszczonej na stronach internetowych Prokuratury Krajowej na początku lutego tego roku. Dołączono do niej pismo zastępcy prokuratora generalnego Roberta Hernanda (skierowane do wszystkich prokuratorów w kraju), w którym podano, że w Polsce coraz częściej pojawiają się wnioski o rejestrację w księgach stanu cywilnego aktu małżeństwa sporządzonego za granicą, zawartego przez pary homoseksualne. Tymczasem w konstytucji i kodeksie rodzinnym jednoznacznie określono małżeństwo jako związek mężczyzny i kobiety.
Prokurator Hernand zlecił prokuratorom m.in. wstępowanie do toczących się postępowań o wydanie zaświadczenia o stanie cywilnym na wniosek osób, które zawarły małżeństwo z osobą tej samej płci za granicą, czy uczestnictwo w prowadzonych już postępowaniach sądowych. Prokuratorzy mieli też obowiązek do 1 czerwca poinformować o liczbie tego typu spraw i podjętych rozstrzygnięciach. Prokuratura Krajowa na razie nie udostępnia tych danych.